بهترین آهنگ های دهه ۵۰ | ۳۶ شاهکار همیشگی

اواخر دهه‌ی ۴۰ و هفت سالِ نخست دهه‌ی ۵۰ شمسی، اوج موسیقی ایران بود. این سخن به‌معنای آن نیست که نگارنده‌ی این سطور هیچ از برای موسیقی اصیل و سنتی ایرانی ارزش قائل نیست، نه، بل بیان‌گر آن است که در دهه‌ی ۴۰ و دهه‌ی ۵۰ موسیقی‌دانان و خواننده‌هایی آمدند و شاهکارهایی خلق کردند که هر کاری انجام دهی نمی‌توانی آن شاهکارها را از تاریخ موسیقی ایران پاک کنی. موسیقی‌هایی در ژانرهای پاپ، راک، راک‌اندرول، جاز و حتی سنتی ایرانی در این دو دهه خلق شدند که هنوز هم که هنوز است پس از حدود ۵۰ سال حتی چند نسل پس از نسل جوان آن روزگار به آن موسیقی‌ها گوش می‌دهند. جالب این‌جاست که بسیاری از آهنگسازان و خوانندگانی که در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ شاهکار می‌آفریدند، در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ و ۸۰ و ۹۰ نتوانستند آن شاهکارها را تکرار کنند – شاید در این بین بتوان چند نفر از جمله بابک بیات و جهانبخش پازوکی را استثنا دانست. این نوشتار بر روی معرفی بهترین آهنگ های دهه ۵۰ و البته دهه‌ی ۴۰ می‌پردازد – اما بیشتر تمرکز روی همان دهه ۵۰ است.

سه نکته

• نخست آن که «بهترین» باید همیشه از نظر کس یا کسانی باشد. صفت بهترین برای آهنگ‌هایی که در ادامه معرفی می‌شوند از نظر خود من است و البته ممکن است سلیقه‌ی شما چیز دیگری باشد.
• دوم آن که در این نوشتار فقط روی «هنر» آهنگسازان، ترانه‌سرایان و خوانندگان متمرکز هستم و هیچ کاری با گرایش‌های سیاسی، وضعیت اخلاقی و زنده یا مرده‌بودن آن‌ها ندارم.
• سوم آن که در دهه‌های ۵۰ و ۴۰ چنان آهنگ زیبا و عالی زیاد است که قطعاً نمی‌توان تمامی آهنگ‌های شاهکار آن دوره را در نوشتاری اینترنتی گرد آورد، بنابراین آنچه که در ادامه می‌آید مشتی است نمونه‌ی خروار.

بهترین آهنگ های دهه ۵۰ و دهه ۴۰

۳۶- بهار زندگی با صدای هایده

هایده از استثناهای خوانندگان پیش از انقلاب است، از این لحاظ که در سال‌هایی که در خارج از ایران فعالیت داشت کارهای بهتری از او منتشر شدند، لیکن در میان کارهایی که در ایران اجرا کرده هم موسیقی‌ها و ترانه‌هایی که بتوان صفت «عالی» را بدان‌ها اطلاق کرد وجود دارد. یکی از آن‌ها همین «بهار زندگی» است. بیت نخست شعر این ترانه، یعنی «در بهار زندگی احساس پیری می‌کنم، با همه آزادگی فکر اسیری می‌کنم»، از بهترین بیت‌های سروده‌شده توسط ترانه‌سرایان تاریخ ایران است.

موسیقی زیبا و البته اجرای عالی زنده‌یاد هایده در کنار شعر عالی موجب شده‌اند که ترانه‌ی بهار زندگی یکی از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ باشد. شعر و ملودی این آهنگ کار استاد جهابخش پازوکی هستند. این ترانه‌ی زیبا را در زیر بشنوید و لذت ببرید:

۳۵- هوای حوا یا قصه‌ی دل با صدای عماد رام

عماد رام از آن آهنگ‌سازان و خوانندگانی است که چندان در میان عامه‌ی مردم شناخته نیستند، لیک نقشی مهم در موسیقی ایران دارند. موسیقی‌های شاهکاری که عماد رام در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ ساخته را بسیاری از خوانندگان مشهور از جمله مهستی، ستار، شکیلا و داریوش اقبالی خوانده‌اند و بیشتر مردم شاهکارهای او را با صدای دیگران شنیده‌اند، اما خود او نیز خواننده‌ای حرفه‌ای بود و بالخاصه شاهکارهایی که با ترانه‌های زنده‌یاد معینی کرمانشاهی خلق کرد را هیچ‌زمان نمی‌توان در تاریخ موسیقی ایران نادیده گرفت.

قصه‌ی دل یا هوای حوا ترانه‌ای است که در هر سنی می‌توان با آن احساس نزدیکی کرد: دل من یه روز به دریا زد و رفت، پشت پا به رسم دنیا زد و رفت …

این ترانه را بعدها زنده‌یاد ناصر عبداللهی نیز اجرا کرد، اما به‌گمان‌ام اصلاً قیاس‌پذیر با نسخه‌ی اصلی آن با صدای عماد رام نیست، بالخاصه با تنظیم فوق‌العاده‌ی ترانه‌ی زنده‌یاد عماد رام.

این شاهکار را گوش دهید و از همه‌ی زوایا و جوانب آن لذت ببرید:

۳۴- عروسک با صدای ستار

عروسک از شاهکارهایی است که ستار اجرا کرده و هنوز هم پس از حدود ۵۰ سال می‌توان آن را گوش داد و نزدیک‌ترین ارتباط را با آن برقرار کرد.

شعر این ترانه از استاد اردلان سرفراز و آهنگ آن ساخته‌ی استاد فریبرز لاچینی است. لاچینی برای خواننده‌های زیادی آهنگ نساخته و برای ستار هم فقط سه آهنگ ساخته است، اما هرسه‌ی آن آهنگ‌ها از بهترین کارهای ستار هستند: از جمله همین عروسک، تصویر و هنوز.

با همین آهنگ عروسک، ستار کار دیگری با نام «شمع نیمه‌جون» دارد که اتفاقاً شعر آن هم سروده‌ی اردلان سرفراز است. جای این عروسک می‌شد آن شمع نیمه‌جون را هم گذاشت: «مثل شمع نیمه‌جون داره می‌سوزه تن‌ام، کسی باور نداره این تن خسته من‌ام، خیره مونده به افق، چشم انتظار من، هم‌زبون شعله‌هاست داد من هوار من».

عروسک را در زیر بشنوید و لذت ببرید: «اما خیلی دیر دونستم تو فقط عروسکی، کور و کر بازیچه‌ی باد مثل یک بادبادکی، دل‌سپردن به عروسک منو گم کرد تو خودم، تو رو خیلی دیر شناختم وقتی که تموم شدم».

بهترین آهنگ های دهه ۵۰

 ۳۳- فردا تو می‌آیی با صدای هوشمند عقیلی

غم نهفته در تمامی آهنگ‌هایی که جهانبخش پازوکی وجود دارد را در همان ۳۰ ثانیه‌ی نخست آهنگ درمی‌یابم. جهانبخش پازوکی هم ترانه‌سراست و هم آهنگساز و در طی دوران فعالیت‌اش شاهکارهای زیادی را آفریده از جمله همین فردا تو می‌آیی با صدای هوشمند عقیلی.

تنظیم شاهکار این ترانه هم، که به‌جرأت می‌توانم گفت حداقل نیمی از زیبایی ترانه را رقم زده، کار استاد زنده‌یاد ناصر چشم‌آذر است.

۳۲- پل با صدای گوگوش

شماعی‌زاده، اردلان سرفراز و واروژان از کسانی هستند که نقشی پررنگ در شهرت و محبوبیت گوگوش ایفا کرده‌اند. از میان کارهایی که واروژان برای گوگوش ساخته، «پل» را از همه منسجم‌تر و زیباتر دریافته‌ام. شعر عالی این ترانه هم کار استاد ایرج جنتی عطایی است و از آن ترانه‌هاست که حتی دهه‌های بعدی هم شنوندگان خود را دارند:

برای خواب معصومانه‌ی عشق، کمک کن بستری از گل بسازیم، برای کوچ شب‌هنگام وحشت، کمک کن با تن هم پل بسازیم:

۳۱- اسیر شب با صدای فرهاد

جغد بارون‌خورده‌ای تو کوچه فریاد می‌زنه، زیر دیوار بلندی یه نفر جون می‌کنه، کی می‌دونه تو دل تاریک اون چه می‌گذره، پای برده‌های شب اسیر زنجیر غمه.

فقط باید ترانه‌سرایی حرفه‌ای باشی و واژگان مثل موم در دست‌ات باشند تا بتوانی ترانه‌ات را با عبارت «جغد بارون‌خورده» آغاز کنی. شعر این ترانه از زنده‌یاد تورج نگهبان است و خود «اسیر شب» از بهترین کارهای فرهاد مهراد و البته از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ است:

۳۰-سرگشته [تو ای پری کجایی]  با صدای حسین قوامی

سرگشته – که گاه با نام تو ای پری کجایی شناخته می‌شود – از شاهکارهای موسیقی ایرانی است؛ از آن‌هاست که اگر دهه‌ی پنجم یا ششم زندگی‌ات باشی و آن را گوش کنی، سخت بتوانی از غم گذشته‌ای که گذشته‌است بغض نکنی و سخت بتوانی در برابر این بغض مقاومت کنی و اجازه ندهی اشک‌ات سرازیر شود.

این شاهکار را زنده‌یاد حسین قوامی ابتدا خواند، اما پس از او چندین نفر دیگر هم خواندند، از جمله محمد اصفهانی که البته از سازنده‌ی این اثر یعنی زنده‌یاد همایون خرم اجازه گرفته بود. شاعر این شاهکار، که به‌گمان‌ام در دهه‌ی ۵۰ شمسی اجرا شده، جناب امیرهوشنگ ابتهاج است. فکر می‌کنم کمتر کسی از کسانی که این نوشتار را می‌خوانند و می‌بینند تا کنون سرگشته یا تو ای پری کجایی را گوش نداده باشد، با این حال باز هم فکر می‌کنم سوز شعر و آهنگ و صدای این ترانه – به‌ویژه برای کسانی که عزیزی از دست داده‌اند – ارزش آن را داشته باشد که باری دیگر چند دقیقه را صرف گوش‌دادن به آن کنید.

۲۹- کوچه‌ی شهر دل با صدای فریدون فروغی

کوچه‌ی شهر دل از معدود ترانه‌هایی است که کورش یغمایی زحمت ساخت آن‌ها را برای زنده‌یاد فریدون فروغی کشیده است و بدون‌تردید از ماندگارترین آهنگ های دهه ۵۰ است. فروغی، فرهاد مهراد و کورش یغمایی نسلی جدید از برای موسیقی دهه‌ی ۵۰ ایران بودند و در حال ساخت شاهکارهایی بودند که متأسفانه دیگر هیچ‌وقت آن شاهکارها را ادامه ندادند، درصورتی‌که شاید می‌شد ادامه داد.

کوچه‌ی شهر دل، باوجودی‌که با صدای فوق‌العاده‌ی زنده‌یاد فروغی ماندگار شده، هیچ نمی‌توان ردپای کورش یغمایی را هم در ملودی و هم در تنظیم‌اش ندید. ترانه‌ی بسیار خوب این آهنگ نیز اثری از حسین نجفیان است.

۲۸- اجاق با صدای حسن شماعی‌زاده

شماعی‌زاده نمی‌خواست بخواند، لیکن دید آهنگسازی نمی‌تواند از برای‌اش آن‌چنان شهرت و آن‌چنان پولی به همراه داشته باشد، این‌گونه شد که خواند و البته که در دوران اولیه‌ی خواندن‌اش چندین بار در نظرسنجی‌های مجله‌ی مرد روز به‌عنوان بهترین خواننده‌ی مرد سال شناخته شد.

شماعی‌زاده در دهه‌ی ۶۰ بود که روی به خواندن ترانه‌های شاد آورد و البته عمده‌ی مردم هم او را با همین ترانه‌های شاد می‌شناسند، لیکن او پیش از انقلاب – به سبب روح آن دوران – آهنگ‌های پاپ، راک و جاز هم خوانده و برخی از آن‌ها از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ هستند.

اجاق یکی از بهترینِ آن‌هاست. شعر آن را اردلان سرفراز سروده و آهنگ‌اش را خود شماعی‌زاده ساخته است. تنظیم آهنگ هم کار خود اوست. در دهه‌ی ۹۰ هم شماعی‌زاده این آهنگ را بازخوانی کرد، که البته همچون تمامی آهنگ‌هایی که توسط خود خوانندگان بعدها بازخوانی شده‌اند، نسخه‌ی اولیه بسیار بهتر و دلنشین‌تر است. این شاهکار را با شعر غمگین‌اش در زیر بشنوید:

۲۷-  مرد تنهای شب با صدای حبیب

زنده‌یاد حبیب در دهه‌ی ۵۰ آهنگ‌هایی بسیار بهتر از دهه‌های بعدی دارد – البته از نظر من. دهه‌ی ۵۰ است که او در برهه‌ای کوتاه هم همسر-اش را از دست می‌دهد و هم مادر-اش را و این‌گونه می‌شود که شاهکارهایی همچون «ببار ای برف»، «رفتی و از رفتن تو»، «امشب، شب جدایی‌مونه» و «شهلای من کجایی» را خلق می‌کند، اما به‌گمان‌ام مرد تنهای شب از همه‌شان حس‌دارتر، نفوذکننده‌تر و ماندگارتر است – ترانه‌ای که حتی ۵۰ سال پس از خلق‌اش نیز می‌توان در شبی تاریک و همراه با تنهاییِ بسیار گوش‌اش داد و از آن لذت برد.

۲۶- شقایق با صدای داریوش

شقایق از شاهکارهای داریوش اقبالی است، از آن‌هایی که اگر کسی که تازه درحال آشنایی با تاریخ موسیقی ایران باشد و آن را گوش کند، خیلی سریع درمی‌یابد که در شعر، آهنگ، تنظیم و روش خواندن آن نسبت به بسیاری از ترانه‌های قبل از آن انقلابی صورت گرفته‌است.

هیچ‌وقت پیش نیامده که اردلان سرفراز، فرید زلاند و داریوش اقبالی در ساخت یک ترانه نقش داشته باشند و آن ترانه چیز بد یا حتی متوسطی از آب درآمده باشد. بدون‌شک شقایق در تاریخ موسیقی ایران جاودانه خواهد ماند. سرفراز در شعر شقایق مانند بسیاری دیگر از اشعار-اش از جمله «سال دوهزار» بسیار به عشق و معنویت پرداخته و آن را در «دنیای دود و آهن» و «سودپرستی» ستوده‌است.

۲۵- رسوای زمانه با صدای الهه

رسوای زمانه شاید باید جایگاهی بهتر از جایگاه حاضر می‌داشت، اما خیلی مهم نیست بل آن‌چه که مهم است این است که این ترانه هم شعری فوق‌العاده دارد و هم ملودی‌ای جاودانه. رسوای زمانه شعر-اش را زنده‌یاد بهادر یگانه سروده است و ملودی جاودانه‌اش اثری از همایون خرم است. این ترانه در دهه‌ی ۴۰ شمسی با صدای الهه وارد دنیای موسیقی شد و جالب آن که الهه با همین ترانه بود که به رادیو راه یافت.

بعدها رسوای زمانه را خوانندگانی متعدد از جمله هایده، مرضیه، علی‌رضا افتخاری، علی‌رضا قربانی، شاهرخ شاهید و شکیلا بازخوانی کردند، اما به‌گمان‌ام بهترین‌شان همان ورژن الهه است.

بهترین آهنگ های دهه ۵۰

۲۴- یاران با صدای فریدون فروغی

شاید اگر از بسیاری از کسانی که فریدون فروغی را می‌شناسند بپرسید که ۵ تا از بهترین آهنگ‌های‌اش را نام ببرند، هیچ‌یک نامی از «یاران» نبرند، اما به‌گمان‌ام یاران از بهترین آهنگ‌های فروغی و از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ است. تنظیم ماندگار استاد محمد شمس، ملودی دلنشین و صدای فوق‌العاده‌ی فروغی با شعری خارق‌العاده از ایرج جنتی تلفیق شده‌اند و یکی از شاهکارترین موسیقی‌های تاریخ موسیقی ایران را خلق‌کرده‌اند.

شاید فکر کنید این آهنگ، کیفیت صدای پایینی دارد، اما من فکر می‌کنم یکی از زیبایی‌های این آهنگ مربوط به همین کیفیت‌پایین صدای‌اش باشد.

۲۳- سنگ خارا با صدای مرضیه

سنگ خارا بهترین آهنگی است که مرضیه خوانده‌است – البته از نگاه من. دشوار کسی بتواند انکار کند که «سنگ خارا» از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ و دهه ۴۰ است. فکر می‌کنم این شاهکار با صدای مرضیه در دهه‌ی ۴۰ منتشر شده و البته نقشی مهم در افزایش شهرت او داشته‌است. سنگ خارا ساخته‌ی زنده‌یاد علی تجویدی است و شعر شاهکار آن را نیز زنده‌یاد رحیم معینی‌کرمانشاهی سروده‌است.

چند نفر پس از مرضیه آن را بازخوانی کرده‌اند، ولیکن هیچ‌یک نتوانسته‌اند آن را به‌خوبی مرضیه اجرا کنند. اجرای این ترانه را با صدای زنده‌یاد مرضیه در زیر بشنوید:

۲۲- گل یخ با صدای کورش یغمایی

این ترانه هم همچون ترانه‌های فریدون فروغی از ترانه‌های نوی دهه‌ی ۵۰ بود و هنوز هم پس از حدود ۵۰ سال از ساخت‌اش توسط نسل جوان شنیده می‌شود. ترانه‌ی این آهنگ از مهدی اخوان لنگرودی و آهنگ آن ساخته‌ی خود کورش یغمایی است. این ترانه از معدود ترانه‌های فارسی است که شهرتی جهانی دارند.

همه‌ی خواننده‌هایی که در دهه‌ی ۵۰ می‌خواندند، پس از دهه‌ی ۵۰ افت کردند و دیگر نتوانستند آهنگ های دهه ۵۰ را تکرار کنند، اما از میان آن‌ها ستار بیشترین افت را داشت. هیچ‌یک از آهنگ‌های او پس از دهه‌ی ۵۰، تأکید می‌کنم هیچ‌یک، در حد آهنگ‌های او در دهه‌ی ۵۰ نیستند. بهت یکی از بهترینِ آهنگ‌های او در دهه‌ی ۵۰ است.

صدای دورگه‌ی عالی ستار در این آهنگ بیش از تمامی عناصر ترانه خودنمایی می‌کند. شعر بسیار عالی بهت از اردلان سرفراز و ملودی اثر فرید زلاند است:

۲۰- نامهربان از عارف

نامهربان را عارف در دهه‌ی ۵۰ و با شعری از شهیار قنبری و آهنگی از بابک افشار خواند، اما بعدها در دهه‌ی ۷۰ بازخوانی‌اش کرد که البته به‌گمان‌ام نسخه‌ی بازخوانی بسیار زیباتر از نسخه‌ی قدیمی است. با این حال بحث ما در باب بهترین آهنگ های دهه ۵۰ و دهه‌ی ۴۰ است و از این رو همان نسخه‌ی دهه‌ی ۵۰ را برای شنیدن آماده کرده‌ام. این ترانه‌ی غمگین و البته بسیار زیبا را در زیر بشنوید و لذت ببرید:

۱۹- غریبه با صدای شاهرخ

غریبه را شاهرخ در سال ۵۷ خواند، اما بعدها در دهه‌ی ۷۰ بازخوانی‌اش کرد، هرچند که من نسخه‌ی اولیه را ترجیح می‌دهم. آهنگ بسیار زیبای این ترانه اثری از سیاوش قمیشی و شعر آن سروده‌ی مسعود هوشمند است. غریبه از آن شاهکارهایی است که هر زمان و هر دوره‌ای اگر گوش‌شان دهید می‌توانید از مکان و زمانی که در آن هستید برای چند دقیقه‌ای هم که شده فارغ شوید.

۱۸- صدای بارون با صدای ستار

تنظیم این آهنگ شاهکار است و اثری‎ست به‌یادماندنی از هنرمند پرکار – منوچهر چشم‌آذر. صدای بارون بدون‌تردید یکی از ۵ آهنگ برتر ستار است و از آن ترک‌هایی است که ستار پس از خارج‌شدن‌اش از ایران هیچ‌زمان نتوانست حتی در سطحی نزدیک به سطح آن‌ها اجرا کند.

شعر زیبا و خلاقانه‌ی این اثر اردلان سرفراز است، هموست که توانسته به بهترین شکل مضامینی ملموس و درعین‌حال مغفول همچون «بوی موها» را وارد شعری عاشقانه کند.

آهنگ بسیار زیبای این ترانه هم کاری از استاد بابک افشار است، کسی که البته چندان زیاد با ستار همکاری نداشته‌است.

۱۷- یاور همیشه مؤمن با صدای داریوش اقبالی

شاید از نظرگاه خیلی از طرفداران داریوش، «یاور همیشه مؤمن» بهترین کار او باشد. نظر من این است که یاور همیشه مؤمن بهترین کار داریوش نیست، اما بدون‌شک از بهترین کارهای‌اش است. شعر فوق‌العاده‌ی ایرج جنتی با موسیقی بسیار غمگین و دلنشین فرید زلاند همراه شده و تلفیق آن‌ها با تنظیم استادانه‌ی منوچهر چشم‌آذر شاهکاری را در دنیای موسیقی ایران به وجود آورده است.

۱۶- پوست شیر با صدای ابی

خود ابی مستقیم و غیرمستقیم «پوست شیر» را بهترین اثر-اش معرفی کرده‌است. پوست شیر ساخته‌ی واروژان است – ساخته‌ی کسی که اگر عمر-اش قد می‌داد قطعاً شاهکارهایی دیگر در تاریخ موسیقی ایران می‌آفرید، اما در همان عمر کوتاه‌اش هم چند تا از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ از جمله همین پوست شیر را ساخت.

شعر اثر ایرج جنتی عطایی است، کسی که واژگان را به زیباترین شکل در کنار یکدیگر قرار داده و هم فرم اثر-اش دلنشین است و هم محتوای آن. ابیِ جوان هم که به بهترین شکل اثر را اجرا کرده‌است. این اثر البته در اکثر کنسرت‌های ابی توسط او اجرا می‌شود و همین خود نشان از علاقه‌ی بسیارِ او به این اثر دارد. او حتی به‌صراحت، پوست شیر را «سوگلی» کارهای‌اش خوانده است.

۱۵- خسته با صدای فرهاد

خسته یا زنجیری نام ترانه‌ای با صدای فرهاد است که در فیلم زنجیری پخش می‌شود. استاد محمد اوشال آهنگ این ترانه را ساخته و زنده‌یاد استاد تورج نگهبان هم شعر آن را سروده‌است، همان کسی که در بالا اشاره کردم که چطور ترانه‌ی «جغد بارون‌خورده‌ای» را با استادی تمام سروده‌است.

زنجیری یا خسته از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ است، از آن‌هاست که متأسفانه دیگر این روزها همانند آن‌ها توسط هیچ خواننده‌ای اجرا نمی‌شود. شعر عالی آن روایت‌گر خستگی و دلزدگی از این جهان است، به‌دور از هرگونه‌ اشاره‌ی عاشقانه. شعر جغد بارون‌خورده‌ای و البته شعر «آینه» هم چنین وضعیتی دارند.

۱۴- سفر با صدای شماعی‌زاده

موسیقی ایران هرچقدر که آهنگ سنتی، پاپ، راک و رپ دارد، از لحاظ موسیقی جاز فقیر است. معدود کسانی در دهه‌ی ۵۰ جاز کار می‌کردند که البته شماعی‌زاده یکی از آن‌هاست. او هم البته چندان در زمینه‌ی جاز پرکار نبود، شاید به سبب آن که سلیقه‌ی روز آن زمان – و سبکی که مخاطب بسیاری داشت – «پاپ» بود.

“سفر” یا “رفتن و نموندن” یکی از بهترین آهنگ‌های شماعی‌زاده در سبک جاز است و لیاقت آن را دارد که نام‌اش در زمره‌ی بهترین آهنگ های دهه ۵۰ قرار داشته باشد. این ترانه‌ی زیبا را در زیر بشنوید و لذت ببرید:

۱۳- مرد تنها از فرهاد

رضا موتوری فیلمی معروف با بازی بهروز وثوقی در سال ۱۳۴۹ است و نخستین بار «مرد تنها» در آن پخش شده‌است. البته مدتی بعد فرهاد «مرد تنهای رضا موتوری» را بازخوانی کرد و نسخه‌ی بازخوانی همان دهه‌ی ۵۰ بهتر از نسخه‌ی دهه‌ی ۴۰ از کار درآمد؛ اما بازخوانی این اثر در دهه‌ی ۷۰ با پیانو توسط فرهاد از لحاظ کیفیت اصلاً نزدیک به نسخه‌ی دهه‌ی ۵۰ نیست.

آهنگساز این اثر، طبق معمول آهنگ‌های فرهاد، استاد منفردزاده است و شعر زیبای آن را نیز شهیار قنبری سروده‌است.

۱۲- چشم من با صدای داریوش

چشم من از مشهورترین آهنگ‌های داریوش است و بدون‌شک یکی از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ محسوب می‌شود. ملودی این اثر کاری از حسن شماعی‌زاده و شعر آن اثر اردلان سرفراز است. گویا اردلان سرفراز این شعر را به یاد پدر ازدست‌رفته‌اش – کسی‌که «دیگه هیچ‌وقت نمیاد» – سروده‌است.

خود حسن شماعی‌زاده هم به‌تازگی این اثر را بازخوانی کرده‌است. گوگوش هم در دهه‌ی ۵۰ این ملودی را همراه با شعری دیگر اجرا کرده که البته هیچ‌یک به پای نسخه‌ای که داریوش اجرا کرده‌است نمی‌رسند.

۱۱- بهاران خجسته باد

بیش از آن که شعر و ملودی این ترانه زیبا باشند، تنظیم آن زیباست. تنظیم این اثر کاری از استاد منفردزاده است. گفته می‌شود خود او با ابتدایی‌ترین سازها مشغول ضبط آهنگ آن شده‌است. گمان نمی‌کنم کسی در ایران زندگی کرده باشد و این شاهکار را نشنیده باشد.

۱۰- ای خدا با صدای هایده

محمدعلی شیرازی در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ اشعاری برای خواننده‌های مختلف سروده بود. از میان آن‌ها یکی شعر «شکار» روی ملودی‌ای از حسن شماعی‌زاده با صدای ابی و دیگری شعر «ای خدا» روی ملودی‌ای از همایون خرم و با صدای هایده و سلطان قلب‌ها روی ملودی‌ای از انوشیروان روحانی از همه مشهورتر هستند.

ترانه‌ی ای خدا، ترانه‌ای‌ست از برای مواقعی که «خستگی»، «دلزدگی» و «تنفر» از جهان در انسان بر سایر احساس‌ها غلبه می‌کنند: دیگه دنیا واسه من تاریکه، زندگی کوره‌رهی باریکه، آخر قصه‌ی من نزدیکه، این من ام از همه‌جا وامانده، از همه مردم دنیا رانده، رانده و خسته و تنها مانده.

۹- فریاد زیر آب با صدای داریوش

فریاد زیر آب شاهکاری از زنده‌یاد بابک بیات است، کسی که بدون هیچ گپ‌وگفتی موسیقی پاپ ایران به او مدیون است. شعر زیبای این اثر فراموش‌نشدنی هم از ایرج جنتی عطایی است.

۸- بوی خوب گندم با صدای داریوش

بوی گندم مال من، هرچی که دارم مال تو، یه وجب خاک مال من، هرچی می‌کارم مال او.

اهل طاعونی این قبیله‌ی مشرقی ام، تویی اون مسافر شیشه‌ای شهر فرنگ، پوست‌ام از جنس شبه پوست تو از مخمل سرخ، رخت‌ام از تاوله تن‌پوش تو از پوست پلنگ.

فقط شهیار قنبری است که می‌تواند با استادی تمام چنین شعری بسراید، شعری که با قدرتی بسیار از روزنه‌های پوست بدن راهی خون می‌شود و سرعت گردش خون را افزایش می‌دهد.

واروژان، ملودی این شاهکار را آفریده و موسیقی‌اش را تنظیم کرده‌است. این شاهکار را در زیر با صدای داریوش اقبالی بشنوید:

۷- شبانه‌ی ۲ با صدای فرهاد

کوچه‌ها باریک ان دکون‌ها بسته‌س، خونه‌ها تاریک ان طاق‌ها شکسته‌س، از صدا افتاده تار و کمونچه، مرده می‌برن کوچه‌به‌کوچه.

این واژگان سروده‌ی زنده‌یاد احمد شاملو هستند و به‌خوبی بخشی از فضای سیاسی-اجتماعی دهه‌ی ۵۰ شمسی را می‌توانند نشان‌مان دهند. صدای منحصربه‌فرد فرهاد در کنار موسیقی و تنظیم زیبای اسفندیار منفردزاده شاهکاری بی‌بدیل در تاریخ موسیقی ایران رقم زده. این ترانه‌ی بسیار زیبا و نهیب‌زن را در زیر بشنوید و لذت ببرید:

۶- حباب با صدای شماعی‌زاده

حباب را شماعی‌زاده به‌تازگی بازخوانی کرده، اما نسخه‌ی دهه‌ی ۵۰ آن، که احتمالاً مربوط به سال ۵۳ است، بسیار زیباتر است. شعر حباب شعری‌ست که افراد جاه‌طلب – آنانی که هیچ خواهان «عادی‌بودن» و «معمولی‌بودن» نیستند بسیار از شنیدن آن لذت خواهند برد. موسیقی این ترانه هم بسیار عالی است و البته شماعی‌زاده هم آن را بسیار خوب اجرا کرده است. شعر اثری فراموش‌نشدنی از اردلان سرفراز و آهنگ از خود شماعی‌زاده است.

۵- برادرجان با صدای داریوش

موسیقی غمگین در تاریخ موسیقی ایران – و خصوصاً در دهه‌ی ۵۰ – به وفور پیدا می‌شود، بالخاصه در دنیای موسیقی سنتی، اما از میان این موسیقی‌های غمگین، یک سری موسیقی‌ها غمگین‌تر، دلنشین‌تر، همراه‌تر و خلاصه دوست‌داشتنی‌تر اند. ترانه‌ی برادر جهان داریوش یکی از همین ترانه‌های غمگین دوست‌داشتنی است. شعر بسیار زیبای ایرج جنتی و موسیقی و تنظیم استادانه‌ی واروژان را داریوش به بهترین شکل اجرا کرده و همین شده که هنوز هم پس از حدود ۵ دهه از ساخت و اجرای این ترانه، نمی‌توان آن را گوش کرد و لذت نبرد، نمی‌توان آن را گوش کرد و در آن غرق نشد، نمی‌توان آن را در شب‌های تنهایی شنید و از تنهایی و نا-تنهایی و … فارغ نشد.

۴- گلایه با صدای داریوش

منوچهر چشم‌آذر بیش از آن که آهنگسازی کرده‌باشد کار تنظیم آهنگ انجام داده اما در میان آهنگسازی‌های‌اش هم شاهکارهایی دیده می‌شوند. از نگاه‌ام، بهترین آهنگی که ساخته و با صدای خواننده‌ای منتشر شده آهنگ ترانه‌ی «گلایه» با صدای داریوش است. آهنگ گلایه به‌عنوان موسیقی‌ای پاپ، ساختاری جدید دارد و به نوعی ۳ بخش است: بخش نخست دکلمه، بخش دوم آواز و بخش سوم موسیقی پاپ روتین. هر سه بخش به سبب ملودی زیبا، شعر فوق‌العاده، تنظیم استادانه و البته اجرای عالی داریوش زیبا و شاهکار اند.

شعر این اثر ماندگار، از استاد اردلان سرفراز و آهنگ و تنظیم از منوچهر چشم‌آذر است.

۳- تصویر با صدای ستار

اسم من از یاد تو رفت، ای آن‌که در آینه‌ای، این چهره‌ی خسته من‌ام

این آهِ سینه‌سوزِ من، دیوار سرد فاصله است، بین من و هم‌سخن‌ام

فریاد من سکوت تو، لب تو باز و بی‌صدا

عروسکی به شکل من، غریبه اما آشنا

نگاه مات تو به من، مثل نگاه دشمنه

جسم تو گرمی نداره، مگر تن‌ات از آهنه

تصویر، بهترین آهنگی است که ستار اجرا کرده‌است و بدون‌شک از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ است. شعر آن را استاد فرهنگ قاسمی سروده و ملودی‌اش را استاد فریبرز لاچینی ساخته‌است. تصویر از آن ترانه‌هایی است که «عام» نیست و چندان باب میل همه نیست، لیکن آن را باید در مکان و زمان خاص خود-اش گوش داد تا چنان بر دل بنشیند که هیچ‌گاه نتوان آن را از دل جدا کرد.

تصویر از آن‌هایی است که به‌هنگام تنهایی محض گوش‌اش می‌باید داد و مات و مبهوت هستن در جهانی شد که هماره فاصله‌اش را با ما – به‌مثابه‌ی انسان – حفظ می‌کند.

۲- مرداب با صدای شماعی‌زاده

مرداب را قرار بوده فروغی، داریوش و حتی فرهاد بخوانند و البته هر یک هم خوانده‌اند اما با صدای گوگوش و شماعی‌زاده منتشر شده است. علت منتشر نشدن مرداب با صدای آن سه نفر گویا راضی‌نبودن خود شماعی‌زاده از اجرای آن‌ها بوده است.

از میان اجرای گوگوش و شماعی‌زاده نیز من با اختلاف اجرای شماعی‌زاده را ترجیح می‌دهم، البته اجرای دهه‌ی ۵۰ او را، چرا که او در دهه‌ی ۸۰ هم بازخوانی‌ای از این شاهکار ارائه کرد که چندان چنگی به دل نمی‌زند.

مرداب – به‌مثابه‌ی یکی از بهترین آهنگ های دهه ۵۰ – روایت‌گر همان جاه‌طلبی است که در شعر «حباب» – که در بالا به آن اشاره کردم – سخن می‌گفت، اما این بار او شکست خورده و به جای آن که «دریا شود» «مرداب شده‌است».

مرداب آهنگی فراموش‌نشدنی دارد، اجرای‌اش شاهکار است، تنظیم‌اش استادانه است و شعری دارد برآمده از دل و لاجرم نشستنی بر دل:

۱- آینه با صدای فرهاد

رتبه‌ی نخست به ترانه‌ای کلاس‌بالا از فرهاد می‌رسد. همکاری شماعی‌زاده، سرفراز و منوچهر اسلامی شاهکاری بی‌بدیل – و بالاتر از سطح موسیقی ایران – آفریده است. سرفراز خود گفته‌است که ترانه را با الهام از داستان مسخ کافکا نوشته و از نظر-ام قوی‌ترین بخشِ این آهنگ همین شعر سرفراز است. ملودی ساخته‌ی حسن شماعی‌زاده است و از شاهکارترینِ دوران‌ها محسوب می‌شود. تنظیم هم کاملاً مطابق با اثر است و البته صدای فرهاد این اثر را جاودانه ساخته‌است.

از میان این ۳۵ آهنگ – و از میان تمامی بهترین آهنگ های دهه ۵۰ – این آهنگ از نظر نگارنده‌ی این سطور، بهتر و ماندگارتر و حرفه‌ای‌تر و رفیق‌تر است.

بیشتر بخوانید: بهترین موسیقی‌های کلاسیک